Bankaların, maaşını taşıyan kişilere verdiği promosyonlar için Diyanet’ten fetva yayınlanmış.
Fetvanın içeriğine girmeden önce kısaca bu konuda fetva verme yetkinliğine dair birkaç hususu belirtmek iyi olacaktır.
Ekonomiyi ve bankacılık sistemini ilgilendiren bir konuda fetva verebilmek için, bankacılık sistemini, ulusal ve bu ulusal ekonomik sistemin entegre olduğu uluslararası ekonomik yapıyı, bankacılık ve ekonomi terimlerini, ekonomist kadar olmasa da temel düzeyde ekonomi, promosyon nedir ve neyin karşılığında verilmektedir bilmek gereklidir. Yeterli bilginiz yok ise konunun uzmanları ile birlikte bir çalışma grubundan istifade etmek şarttır.
Farklı disiplinlerde temel düzeyde uzmanlık sahibi olmadan veya konuya dair uzmanların katılımı sağlanıp görüşleri alınmadan fetva verme yetkinliği oluşmaz. Fetvayı verenin kim olduğundan bağımsız niteliği ile alakalıdır bu husus, böylelikle de fetva sahibinin taşıdığı makamsal sıfat bu gerçekliği değiştirmez.
Gelelim fetvanın içeriğine. İçerik birkaç yazı önce anlattığım gibi fıkrasını anımsatacak kadar komik ve çelişkili. (Siyah Beyaz Bir Hikaye başlıklı yazımız)
Promosyonlar caiz değilmiş. Neden? Çünkü faize benziyormuş. Ama faiz değilmiş. Yani “Adını tam koyamıyoruz. Tanımlayamıyoruz, tanımlayacak yeterlilikte değiliz, konu hakkında net bilgimiz yok. Biz ne olduğunu bilmediğimize göre kesin haramdır” mealinde bir fetva.
Tanımlayamadığınız şey hakkında net çizgilerle “caiz değil” diyebiliyorsunuz ama.
Bu kadar açık düşmeye gerek var mı? Dilde ve ifadede netlik, kesinlik önemli bir husustur. Netlikten ve kesinlikten uzaklık bulanıklığı ve kafa karışıklığını getirir bu da eylemlerde kargaşaya neden olur ki tüm sitemi aksatıcı bir boyuta ulaşır. Bugün dinin cemiyet hayatında yaşam bulamamasının ve cemiyetin sorunlarına çözüm üretememesinin ve dahi dinin toplum içerisinde birleştirici yapıdan uzak olmasının kafalardaki ve ifadedeki bu bulanıklık ve muğlaklıktan kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Açıkça “Bu konuda henüz fetva veremiyoruz. Konuyu ekonomi uzmanları ile birlikte incelemek ve netleştirmek için zamana ihtiyacımız var, yeterli bilgiye sahip olunca görüşümüzü açılayacağız” demek erkekliğe zarar getirmese gerek.
İkinci bir husus da içerikteki çelişki.
Promosyonlar caiz değilmiş. Ancak, ilerleyen cümlede bu caizlik durumu da değişiyor. Faize benzemekle caiz olmayan promosyon bazıları için caiz hale getiriliyor. Yani, caizlik durumu da promosyon alan kişinin ekonomik durumu ile doğru orantılı hale getirilmiş. Faize benzeyen yani “hakkında haram olduğuna dair şüphe” bulunan promosyonlar, dar gelirliler için sakıncalı olmaktan çıkarılmış, yüksek gelirliler için “uzak durulması gereken şüpheli kazanç” kategorisine alınmış.
Niyet okuması yapmadan net olarak belirtmeliyim ki, hükümetin son 4 yıldır tüketiciler için uygulattığı düşük faiz oranları sebebiyle zararda olan kamu bankalarından yüksek promosyon rakamları nedeniyle özel bankalara yönelen müşterileri “diyanet eliyle faiz ve haramla” korkutarak, müşterilerin kamu bankalarında kalmasını sağlamaya yönelik açık bir fetvadır.
Yani ısmarlama ve isteğe bağlı verilmiştir bu fetva. Fetvanın içeriğinden, üslubundan, çelişkilerinden anlamak mümkündür.
Fetva sahibi kişi kadar dini alanda bilgim yoktur ancak uzmanlık alanım, farklı disiplinlerden temel düzeydeki bilgim ile “maaş promosyonunun caiz olduğunu” söylersem ve bunu delillendirirsem, bana hangi karşı delil ve ekonomi uygulaması ile itiraz edebileceklerdir. Bir defa bu fetvada kullanılan ifadeler ile bu reddiyenin önünü de kendileri kesmiş olmakla beraber, bu açıklamaları dahi “caiz” olduğuna delil gösterilebilir.