Milyonlarca çalışan ve emeklinin sağlık hizmetini karşılayan, emekli aylığını ödeyen Sosyal Güvenlik Kurumu’nda gelir- gider dengesizliği alarm vermeye devam ediyor.
Bu bağlamda kurumun sorunu büyük ama çözümsüz değildir. Sorun belli olmasına rağmen çözüm yoluna gitmeyen sistemin faturası düşük maaş alan emeliye kesilmektedir. Emeklilerin düşük maaş alması ve maaşlarda bir iyileştirilmeye gidilmemesi yüzünden bugün sayıları 16 milyonu bulan emekliler sıkıntı içindedir.
Dolayısı ile 75 milyon 85 bin kişiyi şemsiyesi altına alan dev kurum SGK’da gelir-gider dengesizliğinden oluşan açık, her dönem siyasetin ve ekonominin bir numaralı gündemi oldu.
Nisan ayında yürürlüğe giren 7438 sayılı yasa uyarınca yüz binlerce EYT’linin emekli olmaya başlamasıyla kurumun aktif-pasif oranı doğal olarak 1.79’a geriledi. Çalışan bir sigortalının kaç emekliye aylık ödediğini gösteren oranın hesaplamalara göre aslında 4 olması gerekiyor.
Türkiye’de bu oran en yüksek 2022 yılı sonunda 2.01 oldu. Avrupa sosyal güvenlik sistemlerinde dört çalışana bir emekli düşüyor. Eğer üç çalışanın altına gerilerse o sistem açık veriyor.
Ne yazık ki Türkiye’de aktif-pasif oranı, uzun yıllar üç çalışana karşılık bir emekli bile olamadı.
Bu yılın ilk beş ayında sigortalı sayısı 1 milyon 373 bin azalarak 24 milyon 971 bine geriledi. Dosya bazında aylık alanların (emekli) sayısı ise 790 bin kişi artışla 13 milyon 919 bine yükseldi.
Bir dosyadan birden fazla aylık alanlardan (dul ve yetim) ötürü aylık alanların sayısı 792 bin artarak 14 milyon 724 bin oldu.
Ancak mayıs ayından bu yana yeni emekli olanlarla birlikte emekli, dul ve yetim sayısı 16 milyonu aştı.
İlk beş ayda SGK’nın gelirleri yüzde 112.3 artışla 725.2 milyar liraya yükseldi. SGK gelirlerinin 281 milyar liralık bölümü kısmi bütçeden yapılan transferlerden oluşuyor. Lakin giderler yüzde 107.5 yükselerek 749.3 milyar lira oldu.
Geliri brüt asgari ücretin üçte birinden az olan 6 milyon 825 bin kişinin Genel Sağlık Sigortası (GSS) primi devlet tarafından karşılanıyor. Halen 8 milyon 900 bin kişi GSS kapsamında bulunuyor.
Nüfusun yüzde 88.5’ini soysal güvenlik çatısı altına toplayan SGK’da yama, bir türlü dikiş tutmuyor. Aktif-pasif oranında dengesizlik mevcut. Türkiye’de bir çalışan 1.8 emekliyi karşılıyor.
Milyonlarca kişi kayıt dışı çalışıyor. Vahşi çalışma sisteminden ötürü SGK’nın milyarlarca lira tutarında prim kaybı var. Kayıt dışı istihdam hala yüzde 30’lar düzeyinde. Prim alacaklarını tahsil edemeyen, kayıt dışı istihdamdan ötürü gelir kaybına uğrayan, kaynaklarını gereği gibi değerlendiremeyen kurum açığının bedelini düşük aylık alan emekli ödüyor.
SGK’nın açık vermemesi, kendi ayağının üzerinde durabilmesi için dört çalışana karşılık bir emeklinin olması gerekiyor.