Yozgat şehirleşirken gelir kaynakları nelerdi?
Çapanoğlu, Sivas iline bağlı sancak beyi olarak Yozgat’ın kuzeyinde, doğusunda ve güneyinde yer alan diğer sancak beyleriyle toprak büyütme sevdası yüzünden, Adana’da Kozan Beyi ile, Kastamonu ve Samsun’da Canik Beyi ile kavgalı durumda olmuştur. Ancak Yozgat ekonomik olarak kendine yeten bir tarımı vardı. Hayvancılık bol, her evde sağılan süt inekleri vardı. Tahıl, nohut ve yeşil mercimek yetiştiriliyordu. Ayrıca Şefaatli ve Yerköy arasında Delice kenarındaki Karanlıkdere mevkiindeki bağlarda üzüm ve meyve çeşitleri bol miktarda üretiliyordu. Aynı şartlar Bişeközü kenarında yer alan ve Musabeyli Boğazı’ndan başlayıp, Musabeyli, Topaç ve Dayılı köylerinde sebze meyve yetiştirilirdi. Bir diğer önemli tarım arazisi ise Kümbetova’dır. Bugün Aydıncık ilçe sınırları içinde yer alır. Yozgat yayla – plato rakım 1300 metre, Yerköy 770 metre, Kümbetovası-Aydıncık ise 700 metredir ve yaz yağmurları da alır. En güzel örneği de Aydıncık güneyindeki Şebek Ormanları tipik Karadeniz ormanlarıdır.
Yozgat’ın otu bol olması hayvancılığı, genç nüfusu ve iki çift öküz ile çift sürmesi sonucu tahılı kendine yeten ve dışarıya da satabildiği bir tarım ekonomisi vardı. Özellikle Delice ırmağının geçtiği Paşaköy, Kumkoyu, Saçlı, Saatli ve Armağan köylerinde binlerce dekar tahıl ekip, Delice kenarına kurulan değirmenlerde un yaparak İç Anadolu bölgesindeki askeri ihtiyaçları, Kayseri, Kırşehir ve Nevşehir yörelerinin un ihtiyacını da karşılaşmıştır. Balkanlardaki karışıklık sonucu gıda güvenliğinde sıkıntıya düşen Osmanlı’nın imdadına, buğdayı, nohudu, yeşil mercimeği ile Yozgat ve yöresi yetişmiştir.
Yeşil mercimek dünya tarımına ilk defa Yozgat’ta yetiştirilerek dünyaya dağılmıştır. Yıllarca bakliyat işi yapmış biri olarak 80’li yıllarda yeşil mercimek çuvallarına vurulan damgada “Made in Turkey, in Yozgat” (Türk malıdır. Yozgat’ta yetişmiştir) yer alırdı.
Yozgat, Türklerin Anadolu’da kurduğu tek şehirdir. 1730’lu yıllarda kurulmaya başlanmış, esas gelişimi ise 18 ve 19. yüzyılda Osmanlının Vilayet-i Sitte coğrafyasındaki kargaşalardan kaçan Hristiyanların Yozgat’ı bir cazibe merkezi olarak görmesinde ve Çapanoğlu’nun, Hristiyan ve Müslümanları bir arada yaşatma becerisinde büyük payı vardır. Yozgat’ı büyüten, Çapanoğlu’nun uzlaştırıcı, himaye edici ve üreteni koruyan devlet anlayışı ve ileri görüşlülüğü ilimizi büyüten en önemli unsurlar olmuştur. Bunun en güzel örneği de Çapanoğlu Büyük Camii’ni yaparak şehre damgasını vurmuştur.
Yozgat, tarım ve hayvancılık şehriydi. Bu ürünlerin hem yurt içi hem de yurtdışına satılması ile çok ciddi bir gelire sahipti. Bu gelirler Afyon sakızı, tiftik, kitre, cehri, çivit mazı, çöven, halı, kilim, hububat ve tahıl ürünleri idi. Bu kalemler hem şehrin ihtiyacını giderir hem de dışarıya satılırdı. Afyon sakızı, tiftik, kitre, cehri, çivit mazı, çöven ve halı – kilim Yozgat’tan deve ve atlarla ile Samsun’a, buradan da deniz yoluyla Fransa’nın Marsilya ve İngiltere’nin Polatfort şehirlerine ihraç edilirmiş. Yozgat merkezli, Samsun’da acentesi, İstanbul’da, Marsilya ve Polatfort’da şubeleri olan Yozgatlı bir şirket tüm bu ürünleri alarak ihraç eder ve aynı yol ile Yozgat’ın ihtiyacı olan kumaş, sıtma ilacı olarak kullanılan kinin, nal, mıh ve diğer ihtiyaç duyulan metalürji ve kimya ürünlerini ithal edermiş. Ticaret işlerini Ermeni ve Rumlar yapmaktaydı.(Sürecek)