Uzun bir zamandan bu yana yazmak istediğim bir konuydu. Gerekli bilgileri toplanmaya ve doğruluğunu teyit etmeye aylar öncesinden başlamıştım. Ancak günümüzün yetenekli gazetecilerinden Ozan Gündoğdu benden önce davranmış. Ben de yazsam farklı olmayacaktı. Yazısını aynen paylaşıyorum.
“Buğdayda tezgah! 4 yabancı şirket ve TMO üreticiyi yok ediyor
Bu haftaki konumuz buğday. 7 Haziran’da Toprak Mahsulleri Ofisi buğday fiyatını açıkladı. Fakat fiyatlar gerçekten enteresan. Buğday çiftçisi ne kadar isyan etse azdır.
2022 yılında buğdayın tonuna TMO’nun verdiği fiyat 6.550 TL. 2023 yılında 8.250 TL. 2023 yılında 9.250 TL.
Yani son 2 yılda buğdaya %41 zam yapılmış. Son 1 yılda yapılan zam ise %11. Şimdi bundan sonra aslında mesele ekonomi izleyicileri için daha fazla veri vermeye gerek var mı bilmiyorum.
Ama bizi yeni izlemeye başlayanlar için en azından şunu söyleyelim. Ya zaten TÜİK’in yıllık enflasyonu %75. Buğday üretimi için son derece önemli bir girdi olan mazot yani traktör maliyetleri %115 artmış son 1 yılda.
Fakat siz ne yapıyorsunuz buğdaya? %11 fiyat veriyorsunuz. Bu bölümde ise buğdaya verilen 9.250 TL’lik fiyatın TMO tarafından mı? Yoksa ABCD grubu tarafından mı verildiğini? Ya da başka bir ifade ile ABCD grubunun belirlediği fiyatı TMO’nun nasıl duyurduğunu? Bu tezgahı anlatacağız. Buğday meselesi ne kadar önemli olduğunu bu videonun sonunda belki daha yakından öğrenmiş oluruz.
O zaman başlayalım. Normal şartlarda gıda malları çok alıcılı ve çok satıcılı piyasalar olduğu için en azından genel kabul görmüş prensipleri öyle der ki tam rekabet piyasasıdır. Neden? Çünkü herkes buğday üretebilir, herkes buğday satabilir.
Piyasaya giriş çıkış serbesttir o halde rekabet şartları oluşmuştur. Gerçekten de öyledir. Türkiye’de çiftçi kayıt sistemine kayıtlı 2.5 milyon kadar çiftçi olduğu söyleniyor.
Çiftçi kayıt sisteminde sadece çift buğday üreticisi pozisyonda olan 177 bin üretici var. Demek ki çok sayıda üretici ve satıcı var. Buna karşılık çok sayıda da alıcı var.
TMO yani toprak mahsulleri ofisi yılda ortalama üretilen buğdayın %10’unu kadar alıyor. Yani 2 milyon ton kadar buğday alıyordu yılda. Toplamda da biz zaten yaklaşık 20 milyon ton kadar buğday üretiyoruz.
Diyeceksiniz ki buğday üretimi neye bağlıdır? Buğday üretimi esasında nüfusla doğrudan ilişkilidir. Yani nüfusunuz arttıkça buğday üretimi de artar. Mesela bir örnek vereyim.
1980 yılında, 1980 yılında dünya buğday üretimi 400-450 milyon ton kadar. Buna karşılık 100 milyon tonu da bunların ihraç ediliyor. Aradan geçiyor 43 yıl kadar.
2023 yılında bu rakam dünyada üretilen buğday miktarı 800 milyon tona çıkıyor. Neden böyle oluyor? E çünkü nüfus da insanlığın nüfusu da artıyor. Dolayısıyla nüfusla beraber artmak zorunda olan çok stratejik bir üründen bahsediyoruz.
Fakat dünyada nüfusla beraber buğday üretimi artıyor. Buna karşılık Türkiye’de nüfus arttıkça buğday üretimi aynı oranda artmıyor. Hatta azalıyor.
1990 yılında 20 milyon ton kadar buğday üretiyormuşuz. Buna karşılık 50 milyon kadar nüfusumuz varmış. Artık 85 milyon artı sığınmacılar ve artı çok ciddi rakamlara ulaşmış turist sayımız var.
Neredeyse 100 milyonluk bir nüfus diyebiliriz. Yani neredeyse iki katına çıkmış diyebiliriz. Fakat buğday üretimimiz yine 20 milyon ton.
Dolayısıyla kişi başına buğday üretimi yıllar içerisinde Türkiye’de azalıyor. Şimdi bu verileri yani gördüğüm kadarıyla muhalif basında da ya da muhalif medyada da sıkça görebilirsiniz. Fakat ben bu bölümde biraz farklı bir bakış açısını sizlere tanıtmaya çalışacağım.
Şimdi bu kadar insanın ekmek yediği, kelimenin gerçek anlamıyla da ekmeğe dönüştüğü için hepimizin aslında en temel gıdalarından biri olan buğdayda fiyatı kim belirliyor? Şimdi dünyada arkadaşlar 750-800 milyon ton kadar yılda buğday üretimi var. Bu 750-800 milyon tonluk buğdayın %40 kadarı Çin, Hindistan ve Rusya’da üretiliyor. Fakat Çin, Hindistan ve Rusya’da üretiliyor diye bu pazara Çin, Hindistan ve Rusya hakimdir denilmesin, zannedilmesin.
Çünkü zaten tahmin edersiniz ki işte Çin 1.5 milyarlık, Hindistan neredeyse ona yakın nüfusuyla zaten dünya nüfusunun %30’unu oluşturuyorlar. E haliyle en çok buğday üreten ülkelerin bunlar olması normaldir. Bizim bu bölümde konuşacağımız buğdaydaki dış ticaret mekanizmasında öncü olanlar kimler? Burada ülkeler bazında bir analiz bizi hakikatten uzaklaştırıyor.